پرسش :
اولين حديث اسلام چيست؟ و براي بيان چه مطلبي صادر شده است؟


پاسخ :
سنت پس از قرآن، دومين منبع شناخت دين به شمار مي آيد كه تبيين و تفسير كليات قرآن را بر عهده دارد. اگر آموزه هاي قرآن را بر اساس روايت نبوي «إنّما العلم ثلاثة؛ آية محكمة، أو فريضة عادلة، أو سنة قائمة»[1] علم بر سه دسته است: نشانه اي استوار، يا واجبي ميانه، يا سنتي برپا. اگر بخواهيم آن را به سه بخش اساسي عقائد، اخلاق و احكام تقسيم كنيم، نقش بسيار مهم به عهده «سنت» است که ديدگاه هاي اسلام را در اين سه بخش به طور تفصيل بيان مي كند.
آنچه از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به صورت گفتار ايشان به ما رسيده حديث ناميده مي شود، و مطلبي به عنوان اولين حديث، در منابع روايي يافت نشد؛ منتهي از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كلماتي با عنوان «اولين» نقل شده است كه در اينجا به بعضي از آن کلمات اشاره مي شود:
1ـ اولين كلام ايشان، قبل از سن دو سالگي و اول زبان باز كردن؛ (درباره توحيد):
«لا اله الا الله، قدوساً، قدوساً قد نامت العيون، و الرّحمن لاتاخذه سنة و لانوم»؛ معبودي جز خداي يگانه نيست. پاك است، پاك است، به تحقيق همه چشمها در خوابند در حالي كه خداي رحمان را هيچ گاه خواب سبک و سنگين او را فرا نمي­گيرد.[2]
اين كلام را جناب خانم «حليمه» دايه آن حضرت از ايشان نقل كرده اند، در حالي كه شب بود و همه خوابيده بودند.
2ـ اولين كلام، بعد از مبعوث شدن به پيامبري؛ (دربارة توحيد و نبوت):
خطاب به حضرت خديجه فرمودند: «قولي لا اله الا الله محمد رسول الله؛[3] بگو: لا اله الا لله و محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ رسول الله»
3ـ اولين كلام، بعد از اظهار و تبليغ علني اسلام. (دربارة توحيد و نبوت و ترك شرك):
«يا معشر قريش! يا معشر العرب! ادعوكم الي شهادة أن لا اله الا الله و أنّي رسول الله، و آمركم بخلع الأنداد و ألاصنام.[4]
اي گروه قريش! اي گروه عرب! شما را دعوت مي كنم به شهادت دادن به اينكه معبودي جز خداي يگانه نيست، و اينكه من رسول خدا هستم، و شما را امر مي كنم به اينكه؛ براي خدا مثل و مانند قايل نشويد، و همه و بت­ها را به دور بريزيد (شرک نورزيد).
4ـ اولين خطبه اي كه (در نماز جمعه) ايراد فرموده اند: (در ستايش خداوند متعال و... ):
«الحمدلله، أحمده و استعينه و استغفره و استهديه[5] و... » تمام ستايش ها مخصوص خداست، من او را سپاس مي گويم و از او طلب ياري و و طلب آمرزش و هدايت مي كنم... .
5ـ اولين كلامي كه هنگام وارد شدن به شهر مدينه (هنگام هجرت) فرمودند: «ايّها النّاس! اطعموا الطعام! و افشوا السلام! و صلوا الارحام! و صلّوا بالليل و النّاس ينام! تدخلوا الجنة بسلام»؛[6] اي مردم! (به فقيران) اطعام كنيد! و سلام را در بين جامعه گسترش بدهيد! (به همديگر سلام كنيد) و صله‌ رحم انجام دهيد، در شب نماز بخوانيد؛ در حالي كه مردم همه در خوابند تا با سلامتي وارد بهشت شويد. كه در اينجا حضرت روي مسائل اخلاقي تاكيد كرده اند.
توجه! از آنجايي كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ قبل از بعثت هم معصوم مي باشد؛ فلذا كلام ايشان در سن طفوليت نيز قابل استناد خواهد بود.

جهت مطالعة بيشتر پيرامون مباحث ذكر شده به منابع مذكور در پاورقي ها مراجعه شود.




[1] . ر.ك: محمد بن يعقوب کليني، اصول كافي، تحقيق علي اكبر غفاري، دارالكتب الاسلاميه، چاپ سوم، 1388ق، ج1، ص32، ح1؛ براي آگاهي بيشتر از تبيين اين روايت ر.ك: شرح اصول كافي از صدرالمتالهين، ج2، ص37.
[2] . ر.ك: مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسة الوفاء، 1404ق، ج15، ص391.
[3] . ر.ك: محمد بن شهر آشوب، المناقب، قم، انتشارات علامه، 1379ق، ج1، ص46.
[4] . ر.ك: بحارالانوار، همان، ج18، ص180.
[5] . ر.ك: ابي هلال، الاوائل، بيروت، دارالكتب العلمية، چاپ اول، 1407ق، ص76.

[6] . ر.ك: الاوائل، همان، ص81.